Brexit, een term die “British Exit” betekent, verwijst naar het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Deze gebeurtenis veranderde niet alleen de Britse politiek, maar beïnvloedde ook de mondiale dynamiek. In dit artikel verkennen we de oorsprong, de redenen, het proces en de impact van Brexit, waardoor we een beter begrip krijgen van de betekenis ervan.
Relatie VK-EU
Het Verenigd Koninkrijk trad in 1973 toe tot de Europese Economische Gemeenschap (EEG), later bekend als de Europese Unie. In de loop van de decennia kwam de relatie tussen het VK en de EU onder druk te staan door onenigheid over soevereiniteit en beleid.
Euroscepsis, of het scepticisme tegenover EU-integratie, won aan kracht en leidde tot oproepen tot nieuwe onderhandelingen en uiteindelijk tot een referendum in 1975. 67,2% van de kiezers stemde ermee in om in de EEG te blijven.
Het referendum van 2016
De politieke spanningen escaleerden in de jaren die vele jaren later, tot 2016, leidden. Te midden van groeiende publieke ontevredenheid beloofde premier David Cameron een referendum over het EU-lidmaatschap. Deze belofte was bedoeld om de verdeeldheid binnen zijn Conservatieve Partij aan te pakken en kiezers te kalmeren die ontevreden waren over het EU-beleid. Het referendum, gehouden op 23 juni 2016, werd een keerpunt in de moderne Britse geschiedenis.
De referendumcampagnes waren polariserend en gepassioneerd. De Leave-campagne legde de nadruk op het herwinnen van soevereiniteit en het beheersen van immigratie, en appelleerde aan nationalistische sentimenten.
Ondertussen legde de Remain-campagne de nadruk op economische stabiliteit, handelsvoordelen en de risico’s van isolatie.
“De Leave-campagne was verdeeld,” beschreef professor Paul Whitely van de Essex University Department of Government.
“We hadden de officiële campagne onder leiding van Boris Johnson die het deel van het electoraat dat zichzelf als respectabel en conservatief beschouwt, in beweging bracht,” vervolgde hij.
“Toen was er de onofficiële volkscampagne onder leiding van Nigel Farage, die degenen die zich achtergebleven voelden leek te mobiliseren en zo de weg vrijmaakte voor de populistische beweging,” aldus Farage.
Het referendum van 2016 in het Verenigd Koninkrijk of het Brexit-referendum vroeg kiezers of ze wilden dat het Verenigd Koninkrijk de EU zou blijven of verlaten. Uiteindelijk won de Leave-partij met 52 procent van de stemmen tegen 48 procent voor Remain.
51,9 procent of 17,4 miljoen stemmen waren voor een vertrek uit de EU, terwijl 48 procent (16,1 miljoen stemmen) bij de EU wilde blijven. Er was met name een sterk “verlaat de EU”-sentiment in New England en Wales, terwijl kiezers in Schotland en Noord-Ierland bij de EU wilden blijven.
UK stemt voor vertrek
Verschillende factoren hebben de Leave-stem beïnvloed. Ten eerste stonden economische overwegingen voorop. Veel kiezers waren van mening dat het EU-lidmaatschap buitensporige financiële bijdragen vergde, met als argument dat deze middelen ten goede konden komen aan binnenlandse prioriteiten. Ten tweede was soevereiniteit een belangrijk punt. Critici vonden dat EU-wetten de wetgevende onafhankelijkheid van het Verenigd Koninkrijk ondermijnden.
Daarnaast wakkerde de bezorgdheid over immigratie de ontevredenheid van het publiek aan. De EU-regels voor vrij verkeer leidden tot meer migratie, wat door sommigen in verband werd gebracht met druk op de openbare diensten.
Verkeerde informatie speelde ook een rol, waarbij campagnebeloften – zoals het overhevelen van 350 miljoen pond aan wekelijkse fondsen naar de National Health Service (NHS) – misleidend bleken.
De UK Statistics Authority noemde het cijfer “misleidend” en een slechte weergave van de financiële banden van het Verenigd Koninkrijk met de EU. Er werd met name geen rekening gehouden met de korting die aan het Verenigd Koninkrijk werd gegeven. Het werkelijke bedrag lag dichter bij 250 miljoen pond per week.
Professor Whitely wees er ook op dat het VK geen significante economische impuls kreeg na zijn toetreding tot de EU in 1973.
“Hoewel we het verschil tussen toetreden en uittreden waarderen, denken we dat als toetreden tot de EU niet veel verschil heeft gemaakt voor onze economische groei, uittreden niet zo erg zou moeten zijn als ons wordt verteld,” zei hij.
Samen vormden deze factoren een sterk argument om uit de EU te stappen.
Het terugtrekkingsproces
Na het referendum begon het Verenigd Koninkrijk met het terugtrekkingsproces onder Artikel 50 van het Verdrag van Lissabon. Artikel 50, dat in 2009 van kracht werd, beschrijft het juridische proces voor een lidstaat om vrijwillig uit de Europese Unie te stappen.
Er zijn drie belangrijke bepalingen onder artikel 50. Namelijk, een lidstaat moet de EU op de hoogte stellen van zijn voornemen om te vertrekken, en vervolgens moet er worden onderhandeld over een terugtrekkingsovereenkomst, waarin het vertrek en de voorwaarden voor toekomstige betrekkingen worden geregeld. Tot slot moet het proces binnen twee jaar na de kennisgeving worden afgerond. Dit proces kan worden verlengd als alle lidstaten instemmen met een verlenging.
Hiermee werd het vertrek geformaliseerd en begonnen de onderhandelingen tussen het VK en de EU. De gesprekken concentreerden zich op handelsovereenkomsten, burgerrechten en grensregelingen, met name met betrekking tot Noord-Ierland. Het proces werd geconfronteerd met vertragingen en politieke onrust, waaronder twee wisselingen in het leiderschap van de premier.
Het Verenigd Koninkrijk verliet de EU officieel op 31 januari 2020. Er volgde echter een overgangsperiode waarin beide partijen zich konden aanpassen en overeenkomsten konden afronden. Deze periode eindigde op 31 december 2020, waarbij een nieuwe handelsovereenkomst de toekomstige betrekkingen vormgaf.
Gevolgen voor het VK
De gevolgen van Brexit waren ingrijpend en veelzijdig. Economisch werd het VK geconfronteerd met uitdagingen, zoals verstoringen van de handel en verminderde investeringen uit EU-landen. Volgens de London School of Economics daalde de export van Britse goederen naar de EU in 2022 met 6,4 procent.
Daarnaast moesten bedrijven ook door nieuwe douaneprocedures navigeren, wat voor vertragingen en hogere kosten zorgde. Nieuwe handelsbelemmeringen deden kleine bedrijven het meeste pijn, waardoor 14 procent hun export naar de EU stopte.Als gevolg van Brexit moest het VK de Europese interne markt of de interne markt verlaten. Het vertrek van het VK bracht nieuwe handelsbelemmeringen met de EU met zich mee, evenals een daling van de handelsvolumes met de EU. Consumenten in de EU betalen gemiddeld 17 procent meer dan de wereldvoedselprijzen.
Bovendien heeft het Verenigd Koninkrijk de traagste groei gekend in vergelijking met andere G7-landen. Deze bestaan uit de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Frankrijk, Duitsland, Italië en Japan.
Op politiek vlak heeft Brexit het interne en externe landschap van het Verenigd Koninkrijk een nieuwe wending gegeven. Binnenlands benadrukte het de verdeeldheid tussen regio’s en fracties. Internationaal moest het VK zijn relaties herdefiniëren en zelfstandig onderhandelen over handelsovereenkomsten. Op sociaal vlak veranderde Brexit het leven van miljoenen mensen, met name EU-burgers die in het VK wonen en Britse burgers die in de EU wonen.
Op sociaal vlak heeft Brexit geleid tot een daling van de immigratie uit EU-lidstaten. Dit heeft gevolgen gehad voor verschillende sectoren, zoals de gezondheidszorg, het hoger onderwijs en de landbouw.
Het Protocol voor de Noordelijke Eilanden
Vandaag de dag blijven de betrekkingen tussen het VK en de EU zich ontwikkelen. Beide partijen werken aan een oplossing voor lopende kwesties, zoals het Protocol voor Noord-Ierland. Dit kader heeft betrekking op kwesties die zijn ontstaan als gevolg van Brexit, met name met betrekking tot de Ierse grens. Het protocol is ook bedoeld om een harde grens in Ierland te voorkomen en houdt vast aan het Goede Vrijdagakkoord van 1998.
Het Goede Vrijdagakkoord, ook bekend als het Akkoord van Belfast, is een vredesakkoord dat werd ondertekend op 10 april 1998. Het was bedoeld om een einde te maken aan de jarenlange onrust in Noord-Ierland, of “The Troubles”, die bleef bestaan tussen unionisten/loyalisten en nationalisten/republikeinen.
Als gevolg van Brexit krijgen bedrijven in Groot-Brittannië en het noorden van het eiland te maken met meer eisen op het gebied van documentatie en douaneaangiften om goederen te verplaatsen.
Toekomstperspectief
Vooruitkijkend blijven de langetermijneffecten van Brexit onzeker. Terwijl voorstanders een welvarend, onafhankelijk VK voorspellen, hebben critici gewaarschuwd voor aanhoudende economische en politieke uitdagingen.
In het algemeen weerspiegelde Brexit diepe maatschappelijke en politieke verdeeldheid. Het liet zien hoe complex het is om een evenwicht te vinden tussen nationale soevereiniteit en wereldwijde samenwerking. Nu het VK buiten de EU functioneert, zullen zijn beslissingen de toekomst van het VK bepalen en lessen bieden voor andere landen.
Foto door Sandro Cenni op Unsplash
